Saan nga maituloy ti Proyecto nga panakaipatakder ti multi-purpose building idiay ngato ti Balangagan Cave idiay barangay Suyo ditoy Sagada.

Iti consultasyon nga naangay ditoy Sentro Sagada idi kalman seknan ti nasao nga proyekto, naibingay ti resulta ti panagadal ti kasasaad ti lugar nga pakaipatakderan ti Proyecto ken dagiti recomendasyon ti Department of Environment and Natural resources (DENR) ken dagiti geologists, naammuan nga saan nga irecomenda ti nasao nga ahensya ti panakaituloy ti proyekto gapu ta saan nga natalged ti disso nga pakaipatakderan na.

Kuna ti tagasarita ti DENR “I’m not against Development, but it should be in the right place” wenno saanak nga kumontra iti panagdur-as, ngem iti usto kuma nga lugar.

Kuna met ti Provincial District Engineer ti Montanyosa nga ni Engr. Alexander Castanyeda iti Department of Public Works and Highways (DPWH), “Saan tayo kuma nga isakripisyo ti environment kontra iti panagdur-as wenno development”, ken innayon na nga maipaterminate ti nasao nga Proyecto batay metlaeng iti panagadal dagiti geologists ti DENR ken ti recomendasyon dagitoy.

Daytoy ket gapu iti dakkel nga posibilidad nga panakadadael ti Balangagan Cave iti sirok na ken Panakarugit ti Ebwa River iti baba.

Ti nasao nga consultasyon ket inatendaran ti DENR, DPWH, NCIP, LGU ti munisipyo ti Sagada ken BLGU ti Southern Zone ti Sagada nga pakaibilangan ti Taccong, Nakagang, Angkileng ken Suyo.

Nakarit dagiti babbai nga tinmabuno iti panakaselebrar ti aldaw dagiti babbai iti sangalubongan idi kalman, Marso 10 idiay Church of St. Mary the Virgin ditoy Sagada, nga pumaset iti pulika ti panagbalbaliw.
Iti panangibingay ni Mary Umaming iti polika ti panagbalbaliw iti nasao nga aktibidad, kuna na nga ti polika iti pagilian ket nangina nga ay-ayam dagiti babaknang.
Sumagmamano laeng dagiti babbai nga agkankandidato nga makagapu iti panakabaybay-a dagiti pakaseknan ti babbai.
Gapu ditoy ket kinarit na dagiti tinmabuno itandudo ti polika ti panagbalbaliw.
“Aginnadal tayo a kas ti ar-aramiden tayo ita tapno ingato ti kaammuan ken talek tayo iti bagbagi tayo, ken aktibo nga mangikampanya iti “No ti vote buying”, ken ibotos tayo dagiti kandidato nga manginayon iti plataporma da kadagiti pakaseknan dagiti babbai.
Kadatayo metlaeng ti pagurian ti panakaitandudo dagiti agenda tayo nga babbai ken kadatayo nga agrugi ti panagbaliw ti politika kuna ni Umaming.

Namindua nga nasaelbrar ti International womens day ditoy Sagada, daytoy ket idi kalman, Marso 10 nga inhost ti Inayan Watch, maysa nga organisasyon dagiti babbai ditoy Sagada.
Daytoy ket naangay idiay Church of St. Mary the Virgin, nga addaan tema nga Bikas, pigsa ya ulnos di umili, kasapulan isnan panangkawan isnan karbengan di ungong-a ya bababai. Daytoy ket inatendaran dagiti agapup 90 nga babbai ken women advocates nga lallaki.
Ti nasao nga selebrasyon ket naginnadal dagiti tinmabuno kadagiti nagduduma nga innadal mainaig iti pakaseknan dagiti babbai a kas iti politka ti panagbalbaliw, ti rice tarrification law nga segun iti nagibingay ket mangpatay iti industria ti bagas iti pagilian nga pilipinas ken karu nga mangparigat kadagiti umili nga Pilipino, particular kadagiti inna nga kangrunaan nga agproblema no awan ti maisaang na nga kanen ti pamilya na, ken kangrunaan nga agproblema no kastno na nga binnaten ti budget tapno makaanay enggana iti sumaruno nga sweldo, ken dadduma pay nga topiko nga pakaseknan dagiti babbai.
Ti maikadwa ket naangay itay agsapa idiay munisipyo nga inatendaran metlaeng ti ado nga bilang dagiti babbai iti intero nga Sagada, nga inorganisa ti Municipal Social Welfare and Development ditoy Sagada.
Daytoy ket naiparugi iti maysa nga parade nga nagrugi idiay sanga ti St. Theodore’s Hospital enggana iti sango ti munisipyo no sadinno nga naangay ti maysa nga programa, ken naituloy babaen ti maysa nga forum idiay top floor ti munisipyo.

Sagada- March 1 2014-Lead by the elders and barangay officials of the Eastern barrios of Sagada namely Kilong, Tetepan Sur, Tetepan Norte and Antadao (Kiltepan), the people of Sagada gathered in front of the new municipal building for a rally to oppose the privatization of Mount Tekeng Peak, otherwise known as Kiltepan view point. This happened on the 21st of February 2014.

Tekeng peak is being claimed by Mr. Wilson Capuyan as his property which he bought from the Lamen family.

In the speeches of almost all the speakers who were mostly elders and barangay officials from Eastern part of Sagada, they said “kuwa yon an papel, ngem kuwa mi pay nan daga tay sha san an natagowan mi id kasin. Id Tekeng nan nagapowan di ubi ay kanen mi id kasin” The papers are yours but we own the land since the place was a source of livelihood for us before, where the camote were harvested.

Enrique Palsiw, a barangay kagawad said in his speech that ” the learned people from the Central Parts of Sagada took advantage of the illiteracy of the Eastern people to grab their land by declaring the land as their own.” Asked To whom he was referring to, he said Lakay Lamen, the father of the late alfredo Lamen. He also asked the people from the ather parts of Sagada to help them get back their land.

Mr. Jaime Dugao, the Municipal Indigenous peoples representative said in his speech said tekeng peak cannot be privatized since it is used by the public as “aayagan” where relatives of sick persons go to call for the spirit of the sick, “aapuyan” a place for rituals, pasture land, a picnic ground, camping ground, a view deck for sunrise viewing and the rice terraces below. Places like this are classified as community land in traditional land ownership.

Mayor Eduardo Latawan Jr. Who happens to be from Barangay Kilong thanked all the people who attended the rally and assured the people of KILTEPAN that he will never allow Mt. Tekeng to be privatized even if it will cost him his life. “ Adi kabalin ay aped kuawaen di esa ay Ipugao id Tekeng. Ulay ta sak ikateyan.”

Prior to this, people from Eastern Sagada, Northern Sagada and Eastern Sagada Went to Tekeng somewhere in 2013 to destroy the cemented gate that Wilson Capuyan put up at the foot of the peak, preventing tourists and guides from going to the view deck.(Brenda Doco)

Sagada-Nov.6,2013-Iti naangay nga meeting ti imili ti sentro sagada idiay toking, Demang, Sagada idi December 4, Kinarit dagiti umili dagiti panglakayen nga agtimpuyog para iti panakaipreserba ken panakaituloy dagiti napipintas nga ugali ken kultura.

Iti nasao nga meeting ket natokar dagiti negatibu a maar-aramid nga possible nga mangbaliw iti napipintas a cultura ken ug-ugali dagiti umili agturong iti panakaperdi dagitoy, a kas iti panagtrabaho latta dagiti sumagmamano nga umili kadagiti talon ken garden uray no tiempo ti ubaya; ti saan nga panang-obsrba iti kinasagrado dagiti ritual a kas iti begnas, wange, dangtey ken dadduma pay.

Adda ti panagbuya nga ti dadduma kadaiti ubbing ken babaros nga makipaset kadagitoy nga ritual saan nga mapan adalen ti kaipapanan dagitoy ken ti kinasagrado da no di ket tapno makapagpapicture ken padasen laeng.
Ti dadduma pay ket umannugot da nga aramiden dagiti peke nga ritual tapno mapicture/ maifilm dagitoy uray awan iti oras ken lugar.

Adda met dagiti panawen nga mapasapa ti panangselebrar ti umili kadagitoy gapu ta adda ti agidunar iti baboy nga mausar, uray no saan pay a napapanawen.

Maar-aramid dagitoy iti diktar dagiti agidunar kadagiti kwarta man wenno baboy.

Ditoy nga Inbaga ni Councilor Jane bawing nga saan kuma nga maipalubos dagiti agshooting iti anyaman a ritual, documentary man dayta wenno saan.

Inbaga pay ni Bawing nga amin kuma nga guides iti Sagada ket maikkan iti oryentasyon no anya dagitirumbeng wenno saan nga rumbeng nga aramiden da ken ibaga da kadagiti bisita kadagitoy nasao nga okasyon.

Inbaga met ni Mrs. Solidad Belingon, Maysa nga retired teacher iti St. Mary’s school ken umili iti Sagada, “saan kuma nga ti kwarta wenno maidunar ti kitkitan tayo no di ket nangnangruna latta kuma ti pagmayatan ti ili.”

Naibaga na pay kadagiti panglakayen nga “ agkaykaysa kayo kuma nga lallakay tapno pagkaykaysaan yo dagiti ibagbaga yo ken tapno kitaen yo no kasatno nga agtultuloy dagiti napipintas nga kultura tayo.” (Igon Doco)

Sagada-Nov. 6,2013-The members of the Inspection team of the Sagada Arabica Coffee Growers and Processors’ Organization (SACGPO) started their coffee farms inspection on December 3, 5 and 6 .
This activity is in preparation for the 4th and final phase of the Organic certification training that has to be completed by any applicant before they can acquire an organic certification.
This Inspection is the second of two series of inspections to ensure that the internal control systems that were agreed upon by the members of the organization are followed/ implemented in their coffee production.
The result of this said inspection will be the basis of the approval committee to approve or dis-approve the application of members to the organization’s organic sertification after this last of four phases of trainings. (Igon Doco)

Sagada-Nov. 27-Naurnong dagiti naasa nga women leaders ken trainers ti babbai iti Sagada ken Bontoc Mt. Province idiay third floor ti Dalican Restaurant ditoy Sagada idi kalman, Nov. 26 para iti panagevaluate kadagiti skills ken kaamuan nga inadal da.
Dagiti series of trainings ket naiprogram nga maiyaramid iti uneg ti 2 a tawen, nairugi idi January 2012 ken malpas no December 2013.
Dagitoy nga trainings ket proyecto ti Asia Indigenous People’s Program nga ipatpatungpal ti Cordillera women’s Action, Education, research Center (CWAERC) nga nakabase idiay Baguio, Kapartner da ti Tangguyob people’s Center nga nakabase ditoy Sagada
Ti sinmangpet nga evaluator ket ni Vasuki Jeyasankar, Maysa isuna nga consultant ti Women’s rights ang gender, nga nakabase idiay Batticaloa, Sri Lanka.
Segun kinni Vasuki, Naragsak isuna nga nangsabat kadagiti napanday nga women leaders ken trainers ta nakita na dagiti laing ken kaamuan da babaen iti panagivaluate na kadagitoy. (Igon Doco)

Naangay ti maika-uppat nga serye ti Training of Trainors (TOT) idi Nobyemre 25-26.
Sagada- Nov. 27-Naangay ti nasao nga training idiay Dalican restaurant idiay Dao-angan, Dagdag, Sagada.
Daytoy nga panagadal ket inatendaran dagiti women leaders a nagapu iti Bauko, Sagada, Bontoc, ken Ifugao.
Dagitoy serye ti panagadal ket programa ti Cordillera Women’s Action, Education, Research Center (CWEARC).
Segun kadagiti participants iti nasao nga panagadal, dakkel ti naadal da kadagitoy a panagadal, kas iti panagaramid iti resolution, petition, panaglobby, data gathering, ken dadduma pay nga napapateg nga kasapulan nga adalen ken i-practice ti maysa nga woman leader. (Igon Doco)

Sagada Nov. 27-Gapu iti kinangina ti agas ken kinarigat ti biag, nagnunumuan dagiti barrangay health workers ken miyembros ti 4Ps iti comunidad ti Tanulong, Madongo, ken Bangaan nga agadal iti panagiproseso home made nga agagas, a kas iti Arthritis Oinment ken Salabat.
Ti arthritis ointment ket napintas nga pang-apros wenno pang-ilot kadagiti parte ti bagi nga apectado iti arthritis tapno maikkat ti panag ut-ot dagitoy.
Dagiti ramen na daytoy nga ointment ket maysa nga parte nga laya, maysa nga parte nga garlic, gawed. Ken lana ti niyog.
Ti met salabat ket napintas nga ipainum kadagiti aguy-uyek ken agpanpanateng.
Ti met ramen na daytoy ket ginger extract ken asukar.
Adda ti 24 participants nga inmattendar iti daytoy nasao nga trainings Ti nagibingay iti panag prepara kadagitoy nga agas ket dagiti volunteer staff ti Tangguyob people’s Center nga nakabase iti Poblacion, Sagada.(Igon Doco)

Sagada- Nov. 6, 2013-Children who cannot gather firewood and carry the Takba (The sacred backpack of the i-Sagada), also boys who cannot follow instructions from the elders are not allowed to participate in the Kayew/ emes during begnas in Sagada anymore.

This was agreed upon during the annual meeting of the 3 central barangays of Sagada namely Demang, Dagdag, and Patay in Toking, Demang, Sagada on December 4 of this year.

This year’s meeting was also attended by the barrangay officials of Ambasing.

This meeting usually happens during the Sagangsang which happens every December of each year.

Aside from this, tourists are not allowed to join either or to go near the ritual sites. Tourists are allowed to watch the ceremonies but from a distance so as not to destroy the sacredness of the the ceremony whether they offer donations, tourists are not allowed to take pictures to participate in the rituals.

Mrs. Solidad Belingon, an elderly of barangay patay said during the meeting, “let us not look look at the money offered by outsiders but rather, the good of the community. (Igon Doco)